Tot voor kort was de meest voor de hand liggende oplossing voor energiezuinige verlichting de toepassing van spaarlampen. Met een energieverbruik van ongeveer 20% van een vergelijkbare gloeilamp had je toch dezelfde lichtopbrengst. Wel met de nodige nadelen: zeker de eerste spaarlampen waren door de voorschakelapparatuur relatief groot en zwaar en daardoor niet altijd geschikt voor toepassing in alle armaturen. Bovendien zijn spaarlampen vrijwel nooit te dimmen, tenzij je een duur en geavanceerd type aanschaft. Tot slot levert het afdanken van spaarlampen een nieuw milieuprobleempje op: de lampen bevatten zware metalen en andere schadelijke stoffen en moeten daarom bij chemisch afval worden ingeleverd.

De nadelen van omvang en gewicht zijn met de introductie van LED lampen (Light Emitting Diode) inmiddels zo ongeveer verleden tijd. LED lampen hebben daarnaast een zo mogelijk nog veel langere levensduur dan de spaarlampen, niet in de laatste plaats omdat zijn nauwelijks warmte produceren. Toch heeft de introductie van LED licht enige tijd geduurd. Belangrijkste oorzaak was de hoge kleurtemperatuur. De kleurtemperatuur, uitgedrukt in K (Kelvin) geeft de door ons waargenomen kleur aan. Hoe hoger de temperatuur, hoe kouder de lichtkleur, dat wil zeggen hoe meer de kleur naar het blauw of zelfs ultraviolet neigt. De eerste generatie LED lampen was uitgesproken blauwwit van kleur en daarmee ronduit onaangenaam voor gebruik in huis. Dat probleem is inmiddels ondervangen door LED lampen te produceren met een kleurtemperatuur van ca 2700K; een voor ons aangename warmwitte kleur die sterk vergelijkbaar is met wat we gewend zijn van gloei-, halogeen- en spaarlampen. De efficiëntie is daarmee weliswaar iets teruggelopen, maar de lamp wint het nog steeds met vlag en wimpel van de oude gloeilamp en zelfs de spaarlamp. Kortom: niets staat het gebruik van LED lampen nog in de weg. Zelfs voortijdige vervanging van gloei- en halogeenlampen wordt nu lonend, zeker nu de prijzen van LED lampen op een aanvaardbaar peil zijn gekomen. Toch is het van belang om op een paar aspecten te letten bij de aanschaf van een LED lamp.

Lamp type

Ledlamp met dichte lampvoet

Nog steeds is niet elke Led lamp geschikt voor elk type armatuur. De basis LED lamp heeft, net als de spaarlamp, nog steeds een gedeelte net boven de fitting met elektronica. Dit gedeelte geeft geen licht, en bij een lamp waar een uitstraling naar alle kanten nodig is, vormt dit een beperking. Steeds meer lampen ondervangen dit probleem door de elektronica compacter te maken en weg te werken in een kleinere lampvoet en de fitting.

Ledlamp met uitstraling naar alle kanten

Bij armaturen waar de lamp in het zicht zit, is het soms wenselijk om de feitelijke lichtbron te zien. Een gematteerde lamp past daar niet bij. Naast de gematteerde LED lampen is er tegenwoordig een brede keus van lampen met een bijzondere uitstraling. De hierboven afgebeelde lamp is al een voorbeeld van zo’n heldere lamp met een sprankelende lichtbron. Ook de afbeelding hieronder is een voorbeeld, bijna niet te onderscheiden van een gloeilamp.

Ledlamp met zichtbaar ‘filament’

De meest verkrijgbare LED lampen zijn de vervangers van gloeilampen met een kleine of grote fitting. Inmiddels is ook de vervanger van de halogeenlamp en -spot met afwijkende fittingen in opmars. De keuze is hier echter voorlopig nog wat beperkter.

Spanning en vermogen

De meest LED lampen werken gewoon op 230volt en zijn daarmee een gemakkelijke vervanging van de oude gloei-, halogeen- of spaarlamp. Ingewikkelder wordt het met de 12 volt lampen. Vooral de kleinere 12 volt halogeenspots blijken nog lastig te krijgen te zijn. Het is echter even wachten op een verdere ontwikkeling die er ongetwijfeld aankomt. Via internet is al meer mogelijk dan via de supermarkt of de bouwmarkt.

12 volt led spot

Naast de spanning is het ook van belang om te letten op het vermogen. Bij vervanging van 12 volt spots bestaat het risico dat het totale vermogen niet meer aansluit bij het vermogensbereik van de transformator. Immers, de oorspronkelijke halogeenverlichting had een veel hoger totaal vermogen waarop de trafo was afgestemd. Omdat die transformatoren vaak een minimumvermogen nodig hebben om goed te functioneren, kan het zijn dat LED spots niet goed meer werken met dezelfde trafo. Het kan dan nodig zijn om ook de trafo te vervangen. Dat is gelukkig een eenmalige actie en doorgaans een goede investering.

Dimmen en kleuren

Net als gloeilampen, halogeen en sommige spaarlampen, kennen steeds meer LED lampen de mogelijkheid om ze te dimmen. Hier geldt echter dezelfde waarschuwing als bij de 12 volt LED spots: het vermogen moet aansluiten bij dat van de dimmer. Als een dimmer een te hoog minimumvermogen vergt, is het effect vaak dat de LED lamp gaat knipperen of helemaal niet functioneert. Vervanging van de dimmer door een geschikt type is dan een vereiste. Let op, dit is nog steeds een relatief dure grap.

Tot slot heeft de LED lamp een mogelijkheid die de andere lamptypes niet hadden: het variëren in kleur. De meeste lampen voor normaal gebruik zijn afgestemd op de kleurtemperatuur van 2700K (warmwit) en daar valt niets aan af te stellen. Vooral bij de spots worden vaak meerdere diodes toegepast die verschillende kleuren afgeven. Tezamen geven die diodes wit licht, maar bij verandering van de verdeling van vermogen per diode gaat ook de lichtkleur verschuiven naar een in te stellen kleur. Lampen die de aanduiding ‘RGB’ hebben, kennen de mogelijkheid om met een afstandsbediening de kleur van de lamp te variëren. Voor de meeste toepassingen is dit een overbodige luxe, maar in een aantal gevallen kan het een toegevoegde waarde hebben.

Tot slot

LED verlichting heeft in inmiddels de toekomst, we zien dat aan het steeds meer afschaffen van de verkoop van gloei- en zelfs halogeenlampen. Bij de aankoop van armaturen moet daarmee goed rekening worden gehouden; het is nog slechts afwachten tot van overheidswege de verkoop van gloeilampen helemaal wordt verboden.

Omdat de techniek van LED verlichting sterk afwijkt van die van de traditionele gloeilamp en daardoor andere en vooral veel meer mogelijkheden biedt maar ook beperkingen kent, is het raadzaam om je bij de aanschaf van speciale lampen en aparte voltages goed te laten informeren. Internet biedt hier al veel informatie. In geval van twijfel is dat zeker een aanrader.